‘Het westen is deels verantwoordelijk voor de huidige chaos in Libië’, zegt professor Dirk Vandewalle. ‘Noch de Verenigde Staten, noch de Europese landen hebben eraan gedacht om de milities te ontwapenen na de dood van Khadaffi zodat nu bijna elke Libiër met een wapen rondloopt.’
Vijf jaar geleden stierf de Tunesiër Mohammed Bouazizi aan de gevolgen van zijn persoonlijke, maar zeer politiek geworden wanhoopsdaad. Wat is op vandaag de erfenis van de man die de Arabische revoluties in gang zette? Knack.be zoekt het uit in vijf afleveringen.
- Maandag 04/01: 5 jaar Arabische revoluties in vogelvlucht
- Vandaag: De vluchtelingencrisis: Hoe de val van Khadaffi zuurstof gaf aan de huidige vluchtelingencrisis.
- Woensdag 6/1: ‘Lichtpunt’ Tunesië versus ‘status quo’ Egypte: dubbelinterview met Sami Zemni en Koert Debeuf
- Donderdag 7/1: Syrië, Irak en de opkomst van de IS
- Vrijdag 8/1: De landen die in de schaduw bleven
Begin 2015 luidt de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, de alarmbel. ‘Sinds de Tweede Wereldoorlog waren er nooit meer mensen op de vlucht dan nu.‘ De reden daarvoor is – weinig verrassend – het toenemende aantal conflicten. Alleen al de oorlog in Syrië heeft meer dan vier miljoen mensen uit hun land verdreven.
Maar waarom was er net een piekmoment in 2015? De Syrische burgeroorlog maakt al vier jaar lang op een bloedige wijze slachtoffers. ‘Voor ons Europeanen, was er een piekmoment in 2015’, legt Vanessa Saenen, persverantwoordelijke bij UNHCR, uit. ‘Maar de buurlanden in de regio – Jordanië, Turkije en Libanon – kampen al jaren met een toenemende druk. De “vluchtelingenpiek” kwam dus met enige vertraging aan in Europa.’
Vluchtelingen op dieet
Saenen legt uit dat de wanhoop onder de vluchtelingen steeds meer toeneemt. ‘In vluchtelingenkampen raken de reserves van deze mensen op waardoor ze geen voedsel meer kunnen kopen en kinderen niet langer naar school kunnen sturen. Bovendien zag het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties zich in 2015 door een tekort aan middelen genoodzaakt om de hulp met 70 procent terug te schroeven. De vluchtelingen werden dus letterlijk op dieet gezet.’
‘De voornamelijk Syrische vluchtelingen zien geen perspectief meer en trekken verder richting Europa. En wie kan het ze kwalijk nemen’, voegt Saenen toe.
Machtsvacuüm Libië
De boutade ‘iedereen in Libië draagt een wapen’, leunt dicht aan bij de werkelijkheid
Een groot deel van deze mensen bereikt Europa door de Middellandse Zee over te steken vanuit Libië. In het vierde grootste land van Afrika heerst namelijk chaos en wanorde. Het machtsvacuüm ontstaan na de dood van Muammar Khaddaffi gaf ruimte aan gewapende milities, twee concurrerende regeringen én mensensmokkelaars.
‘Toen Khaddaffi aan de macht was, bestond er een ongeschreven overeenkomst tussen voornamelijk Libië en Italië’, vertelt professor politieke wetenschappen Dirk Vandewalle (universiteit van Dartmouth) aan Knack.be. Libië controleerde én limiteerde de stroom van migranten.
‘Eigenlijk gebruikte de Libische overheid de migranten als een hefboomwerking tegenover Europa. Als jullie ons steunen, dan zullen wij ervoor zorgen dat er geen ongecontroleerde stroom bestaat’, klonk het. Volgens Vandewalle werkte deze overeenkomst ‘redelijk goed’, tot de regering viel in 2011 en er geen centrale overheid meer was.
‘Het westen is dus inderdaad deels verantwoordelijk voor de huidige chaos’, geeft Vandewalle toe. De NAVO koos in 2011 voor een militaire aanpak en gaf luchtsteun aan de opstandelingen en zo werd Khaddaffi verdreven en uiteindelijk gelyncht. Maar over een opvolgscenario liet het westen zich niet uit, waardoor de verschillende milities elkaar onderling begonnen te bekampen.
‘Noch de Verenigde Staten, noch de Europese landen hebben eraan gedacht om de milities te ontwapenen eens Khaddaffi weg was’, aldus Vandewalle. De boutade “iedereen in Libië draagt een wapen”, leunt volgens de professor dan ook dicht aan bij de werkelijkheid. ‘De hoeveelheid wapens die Khadaffi aankocht was ongezien. Na zijn verdrijving werden die depots – net als zijn paleizen – gretig leeggehaald door rebellen.’
Racisme versus generositeit
‘Al voor de Arabische Revolutie gold Libië als transitland voor Subsaharaanse Afrikaanse migranten, maar de stroom groeide fors aan vanaf 2011’, aldus Vandewalle. ‘Via sociale media verspreidde informatie zich snel. Personen uit het Midden-Oosten en Afrika vroegen zich af welk de beste route was om Europa te bereiken, waarop ze een eenduidig antwoord kregen: Libië. Want er is geen centrale overheid die een migratiebeleid uittekent en daarbovenop roken de milities en mensensmokkelaars hun kans grof geld te verdienen en moedigden ze de migratiestromen aan.’
Met de bekende gevolgen van dien. Er is geen infrastructuur om deze nieuwkomers op te vangen, ze worden volledig aan hun lot overgelaten, waardoor ze in de handen van mensensmokkelaars terechtkomen.
Ook racisme en discriminatie tegenover deze migranten is schering en inslag. ‘Door het aanhoudende conflict in het land hebben de Libiërs een heleboel kopzorgen’, zegt Vandewalle. ‘Migranten leggen extra druk op de al zeer schaarse middelen, doen de woonprijzen stijgen en zijn op zoek naar werk. Migranten worden dus gezien als een bedreiging, waardoor de spanningen maar toenemen.’
Een verschil met Jordanië, Libanon en Turkije. Hoewel deze landen ook onder druk staan, valt voor Saenen ook hun enorme generositeit op. ‘In tegenstelling tot Europa sluiten zij hun grenzen nog altijd niet.’
Conventie van Genève
Eind december hebben vredesgesprekken in Libië in theorie geleid tot een regering van nationale eenheid, maar Vandewalle is sceptisch. ‘Het grote probleem is dat deze politieke leiders niet representatief zijn voor zij die de eigenlijke scepter zwaaien op het terrein – de milities. Het akkoord werd er veel te snel doorgejaagd, onder meer door de VN zonder echt rekening te houden met de huidige situatie in Libië.
In het verleden waren wij zelf vluchtelingen en vingen andere landen ons op. Het zou erg cynisch zijn moesten we de conventie van Genève nu niet zelf respecteren
De oprukkende macht van terreurgroep IS in Libië zorgde ervoor dat beide partijen nu wel bereid waren om een akkoord te sluiten. De kuststad Sirte, op 450 kilometer van Tripoli, is deels in handen van teruggekeerde Libische Syriëstrijders. Er bestaat ongerustheid dat IS volop inzet op het olierijke Libië als tweede uitvalsbasis naast Syrië en Irak. Om IS samen met internationale partners te verslaan, is dus een verenigd Libië noodzakelijk.’
‘Een land als Libië heeft steun nodig van het westen’, aldus Saenen. ‘Uiteraard is een politiek akkoord de enige manier om de impasse te doorbreken, toch mag de rol van humanitaire hulp niet onderschat worden.’
Daarbij verwijst ze onder meer naar het voorstel van N-VA-voorzitter Bart De Wever om de Conventie van Genève aan te passen. ‘In het verleden waren wij zelf vluchtelingen en vingen andere landen ons op. Het zou cynisch zijn mochten we de conventie nu niet zelf respecteren. Dat zou erg opportunistisch zijn, dan pas zouden we afglijden naar chaos.’
5 jaar Arabische Revolutie: wat is de erfenis van Mohammed Bouazizi?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
